سعدى کیست ؟
درباره نام سعدى و القابش ، تاریخ تولد و وفاتش ، سفرهاى او و تاریخ نگارش بوستان و گلستانش ، نظرات مختلفى بیان شده است . در اینجا بهتر این است که از نقل اقوال بگذریم و آنچه صحیحتر به نظر مى رسد همان را بنگاریم .
بعضى به نقل از کتاب ((تلخیص مجمع الاداب )) از ابن الفوطى ، معاصر سعدى وى را چنین یاد کرده اند:
مصلح الدین ابو محمد، عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف ، معروف به سعدى شیرازى .
و در لغتنامه دهخدا، چنین آمده :
مشرف الدین ، مصلح بن عبدالله سعدى شیرازى

سعدى در حدود سال 606 هجرى در شیراز متولد شد و به سال 690 (27 ذیحجه ) در سن 84 سالگى در شیراز در گذشت . آرامگاه او در شیراز معروف است .

تاریخ تولد او از مقدمه گلستان استفاده مى شود، زیرا در آغاز مقدمه گلستان مى گوید:

و در پایان مقدمه مى گوید:

با مقایسه این دو قطعه شعر، چنین به دست مى آید که او گلستان را در سال 656 هجرى در آن وقت که پنجاه سال داشته ، نوشته است . بنابراین ولادت او در سال 606 هجرى بوده است .
خاندان سعدى از علماى دین بودند. پدرش در سلک علما و مورد احترام مردم بوده است . سعدى در بوستان به همین مطلب اشاره کرده ، مى گوید:

از قضا روزگار، سعدى در آن هنگام که دوران کودکى را مى گذراند، پدرش از دنیا رفت ، چنانکه خود گوید:

نیز از گفتار سعدى فهمیده مى شود که او در خانواده اى کاملا مذهبى و زیر سایه پدرى عابد و پرهیزکار، و علاقمند به دانش ، رشد و نمو کرده است ، که خود مى گوید:
یاد دارم که در ایام طفولیت متعبد بودم و شبخیز و مولع زهد و پرهیز. شبى در خدمت پدر (رحمة الله ) نشسته بودم و همه شب دیده بر هم نبسته و مصحف عزیز در کنار گرفته و طایفه اى گرد ما خفته ، پدر را گفتم از اینان یکى سر بر نمى دارد که دو گانه اى بگزارد، جان پدر تو نیز اگر بخفتى ، به که در پوستین خلق افتى .

نیز مى گوید:

تحصیلات سعدى
سعدى پس از مرگ پدر، ظاهرا در کنار تربیت جد مادریش مسعود بن مصلح پدر قطب الدین شیرازى قرار گرفت و مقدمات علوم ادبى و شرعى را در شیراز آموخت و سپس براى اتمام تحصیلات به بغداد رفت و همین سفر، مقدمه سفرهاى طولانى دیگر شد.
گویا سفر او به بغداد در حدود سالهاى 620 و 621 هجرى اتفاق افتاد. او در بغداد در مدرسه نظامیه به ادامه تحصیل پرداخت که خود مى گوید:

و در آنجا با دانشمندان و بزرگان آن عصر، ملاقات کرد و بهره ها جست . از جمله با علامه شهاب الدین سهروردى (وفات یافته سال 632). در این مورد ((جامى )) مى گوید:
سعدى از مشایخ کبار، بسیارى را دریافته و به صحبت شیخ شهاب الدین سهروردى رسیده و با وى در یک کشتى ، سفر دریا کرده است .

چنانکه سعدى در بوستان به این مطلب اشاره کرده ، مى گوید:

سفرهاى طولانى سعدى
سعدى پس از تحصیلات خود در دانشگاه نظامیه بغداد، به سفرهاى طول و دراز دست زد. او در آن عصر و با وسایل آن زمان به شهرهاى روم ، حجاز، شام ، هند، کاشغر، سومنات ، مصر و...سفر کرد. سفرش از شیراز، در سال 620 یا 621 شروع شد و تا سال 655 هجرى ادامه یافت ، و در همین سال به شیراز باز گشت و تاءلیفات خود را در این زمان در شیراز نوشت . او پس از 30 یا 35 سال مسافرت و جهانگردى با کوله بارى از تجربیات گوناگون ملتهاى مختلف ، و دستى پر از معلومات بشرى به وطن باز گشت .

او در مورد سفرهاى طولانى خود مى گوید:

شاعر معروف ، جامى مى گوید:
سعدى ، اقالیم را گشته و بارها به سفر حج پیاده رفته .

و بنا به نقل دولتشاه :
سعدى چهارده نوبت به حج رفته و براى جهاد به سوى روم و هند رهسپار شده است .

او از مسافرت و جهانگردى خسته نمى شد. کتاب بوستان و گلستان او نتیجه تجربه هایى است که در محفلها و شهرها و کشورهاى گوناگون به دست آورده است .
گویند: یکى از آشنایان سعدى به او گفت : ((این همه تجربه ها را از کجا به دست آورده اى ؟))
سعدى در پاسخ گفت : ((از سفرهاى دور و دراز.))
او پرسید: ((چگونه این همه خستگى سفر را تحمل کردى ؟))
سعدى در پاسخ گفت :

حاضران دانستند که همسر سعدى ، خوش اخلاق نیست . یکى از حاضران گفت : ((با این حال همسر شیخ سعدى ، براى ما مرد حکیم و عاقلى پرورش داد.

علت شهرت او به سعدى
واژه سعدى ، لقب شعرى (تخلص ) اوست . از این رو به این لقب شهرت یافته است . درباره اینکه او این واژه را از کجا اقتباس کرده ، دو قول است :
1.از نام ((سعدبن زنگى بن مودود سلغرى )) از اتابکان (که در سال 599 تا 623 در شیراز حکومت مى کرد و در آن سامان ، امنیت به وجود آورد.)
2. از نام نوه او ((سعدبن ابى بکر بن سعدبن زنگى )) .
بیشتر محققان ، قول دوم را برگزیده اند، زیرا تاریخ نگارش گلستان و بوستان ، با تاریخ حکومت سعدبن ابى بکر، هماهنگ است .

دکتر خطیت در مقدمه شرح گلستان خود مى نویسد: ((سعدى بوستان را به نام ابوبکر سعدبن زنگى نوشت ، و گلستان را به نام ((سعدبن ابى بکر)) فراهم نمود.))
شاءن و مقام على علیه السلام و خاندانش در اشعار سعدى
گرچه مطابق قرائن ، سعدى در مذهب شافعى است و شاید تحت تاثیر فرزند اولین مربى و معلمش بعد از پدر، یعنى دایى اش علامه قطب الدین شیرازى شافعى قرار گرفته ، ولى در وصف امیر مؤ منان على علیه السلام و خاندان رسالت - از نظر کمى و کیفى - بهتر از دیگران سخن گفته و شرط انصاف را رعایت کرده ، تا آنجا که مى گوید: