بینجو

تاریخچه:

بینجو نیز خانواده ی سازهای زهی مضرابی است. اگرچه این ساز امروزه در تمام نواحی بلوچستان رواج دارد-اما یک ساز اصیل بلوچی نیست و از پاکستان به بلوچستان ایران مهاجرت کرده است.انواع مختلفی از این ساز در هندوستان و پاکستان رایج است.

ویزگی های ظاهری و ساختاری:

سازی است با جعبه ی طنینی نسبتا کشیده و دراز.جعبه ی طنینی در مقطع سیم گیر-عرض بیشتری دارد و در قسمت دیگر و مقطع گوشی ها-دارای عرض کمتری است.بنابراین جعبه طنینی بینجو دارای دو ضلع جانبی متساوی و اضلاع بالایی و پایینی متفاوت(به ترتیب حدود 24 و 12 سانتی متر)و عمق نسبتا کم(در حدود 5 تا 6 سانتی متر)است.بر روی جعبه ی طنینی-صفحه ی چوبی قرار دارد و در قسمتی که محل نواختن مضراب است-سوراخی به شکل یا ایجاد شده است.وجود این سوراخ در ایجاد صدا و کیفیت طنین صدای بینجو اهمیت دارد.خرک در نقطه ی معینی که حدودا میان سیم گیر و سوراخ روی صفحه است بر روی صفحه ی ساز قرار می گیرد.بینجو 6 وتر دارد.وترها از یک طرف به سیم گیر و از طرف دیگر پس از عبور از خرک به دور گوشی های مربوط به خود پیچیده می شوند.بینجو دارای سه شیطانک است.شیطانک اصلی نزدیک به گوشی ها و در منتهی الیه پایه ی پرده ها قرار دارد.از روی این شیطانک دو وتر اصلی بینجو(وترهای وسط=وترهای سوم و چهارم)عبور می کند.دو شیطانک دیگر مربوط به وترهای جانبی(وترهای اول و ششم)است.هر کدام از این دو وتر یک شیطانک جداگانه دارند که شیطانک ها ی فرعی بینجو محسوب می شوند و هر یک شامل یک میخ فولادی است.هر کدام از این دو شیطانک فرعی دو وظیفه به عهده دارد:

1)کوتاه تر کردن طول وترهای اول و ششم برای تولید صداهای زیرتر

2)ایجاد انحراف در مسیر حرکت این دووتر-برای دور کردن آن ها از وترهای میانی.

دو وتر دیگر بینجو(وترهای دوم و پنجم)فاقد شیطانک هستند.بنابراین همه ی وترها از یک طرف به سیم گیر واحد متصل اند و از روی خرکی واحد عبور می کنند.وترهای جانبی(اول و ششم)شیطانک های جداگانه و مستقلی دارند.وترهای میانی(سوم و چهارم)هر دو از روی شیطانک اصلی می گذرند.وترهای دوم و پنجم فاقد شیطانک هستند.

وترهای سوم و چهارم-وترهای اصلی هستند و پرده ها نیز با همین دو وتر تماس می یابند.سایر وترها واخوان هستند و با پرده های بینجو هیچ تماسی ندارند.

چگونگی حرکت و عبور وترهای بینجو را می توان به صورت زیر نشان داد:

شیطانک اصلی بینجو(مربوط به وترهای سوم و چهارم)یک تیغه ی فلزی است که در منتهی الیه پایه ی پرده ها کار گذاشته شده است.روی صفحه ی بینجو و در طول آن یک تکه چوب نسبتا طویل به عنوان پایه برای پرده ها و شیطانک اصلی تعبیه شده است.این چوب در طول صفحه و در وسط آن و در حد فاصل سوراخ روی صفحه و گوشی ها با میخ به صفحه کوبیده شده است.روی این پایه ی طویل چوبی که در حکم دسته ی ساز است-شیارهای باریکی در فواصل معین ایجاد شده است و پرده ها و شیطانک اصلی در این شیارها جای می گیرند.پرده های بینجو-تیغه های نازک فلزی هستند که تقریبا ارتفاع واحدی دارند.آخرین پرده که قدری از بقیه بلندتر است-همان شیطانک اصلی(برای وترهای سوم و چهارم )است.گوشی های شش گانه ی بینجو-مفتول های فولادی چهارگوشی هستند که به صورت تقریبا نیم دایره در کنار هم قرار گرفته اند.روی جعبه ی طنینی و در طول آن یک حفاظ چوبی وجود دارد که طول آن تقریبا برابر با طول پایه ی پرده ها است.دکمه ها یا شستی های بینجو در قسمت زیرین این حفاظ کار گذاشته شده اند.این حفاظ چوبی توسط سه پایه ی فلزی به ضلع های جانبی و عقبی جعبه ی طنینی متصل می شود.برای هر پرده یک دکمه یا شستی وجود دارد.هر دکمه یا شستی یک قسمت گرد-محدب و دکمه مانند دارد که انگشتان دست چپ نوازنده روی آن قرار می گیرد.این قسمت دکمه مانند روی تیغه ای فلزی قرار دارد که این تیغه به منزله ی بازوی شستی است و توسط فنر در قسمت زیرین حفاظ چوبی متصل است.با فشار دکمه یا شستی –بازو(تیغه ی فلزی)با وترها برخورد می کند و آن ها را به یکی از پرده ها می چسباند.با برداشتن انگشت-تیغه و دکمه ی مربوط به آن توسط فنر به وضعیت اول باز می گردد. بنابراینه هر دکمه یا شستی بینجو شامل قسمت انگشتی-بازو یا تیغه ی فلزی و فنر انتهایی دست چپ نوازنده قرار می گیرد.وضعیت و ترتیب دکمه ها شبیه به وضعیت و ترتیب کلاویه های پیانو است.به این معنی که ردیف پایینی دکمه ها مربوط به صداهای دیاتونیک(معادل کلاویه های سفید پیانو)و ردیف بالایی دکمه ها مربوط به صداهای کروماتیک(معادل کلاویه های سیاه پیانو) است.ترتیب دکمه ها ردیف بالا نیز مانند کلاویه های سیاه پیانو به صورت دوتایی و سه تایی است.دکمه های هر دو ردیف همه در یک سطح قرار دارند.در قسمت زیرین جعبه ی طنینی غالبا چند برآمدگی کوتاه چوبی وجود دارد که به عنوان پایه های کوتاه باعث می شود تا سطح زیرین جعبه ی طنینی-اندکی از زمین فاصله بگیرد.در قسمت جانبی وجلویی بینجو نیز معمولا دسته ای برای سهولت در حمل و نقل آن تعبیه شده است.روی صفحه ی چوبی بینجو و  آن غالبا تزییناتی به صورت عکس یا نقاشی دیده می شود.در دو قسمت بالایی و پایینی صفحه ی چوبی بینجو بخاطر بالا بردن مقاومت صفحه و جلوگیری از آسیب دیدگی آن-دوصفحه ی چوبی نازک چسبانده می شود:

یکی در محل نواختن مضراب و دیگری در محلی که گوشی ها به صفحه ی ساز داخل می شوند.